این مرکز در سال 1380 طی تفاهم‌نامه همکاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و ژاپن (آژانس همکاری بین‌المللی ژاپن (JICA) در زمینه مدیریت انرژی در آذربایجان شرقی تاسیس شد و در سال 1383 فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
این مرکز متولی اجرای ماده 69 قانون اصلاح الگوی مصرف (مصوب مجلس شورای اسلامی) است و تمامی صنایع انرژی‌بر، باید مدیران انرژی خود را از دارندگان گواهینامه مرکز ملی آموزش مدیریت انرژی انتخاب نمایند.

براساس قانون، کلیه واحدهای صنعتی موضوع ماده 24 (مصرف کنندگان انرژی با مصرف سالانه سوخت بیش از پنج میلیون متر مکعب گاز و یا سوخت مایع معادل آن ودیماند قدرت الکتریک بیش از یک مگاوات)، موظفند مدیران انرژی خود را با اولویت فارغ التحصیلان موضوع مواد 64 و66 این قانون از دارندگان گواهینامه موضوع این ماده منصوب نمایند.
از جمله دستاوردهای کلان این مرکز، آموزش بیش از 12000 نفر از کارشناسان فنی صنایع مختلف در کل کشور، طی دوره‌های آموزشی، سمینارها و کارگاه‌های آموزشی برگزار شده توسط این مرکز می‌باشد. همچنین این مرکز بالغ بر 20 پروژه ممیزی انرژی در صنایع مختلف کشور به انجام رسانده است.
فعالیت‌های آموزشی مرکز در قالب دوره‌های آموزشی و سمینارهای آموزشی و کارگاه‌های آموزشی جهت کارشناسان و مدیران انرژی صنایع مختلف از جمله صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، صنایع آهن و فولاد، صنایع خودرو و صنایع سیمان و . . . و نیز سازمان‌های مختلف از جمله شرکت‌های وابسته به وزارت نیرو، صداو سیما، دخانیات، مخابرات و ... اجرا می شود.
اعضای هیات علمی، مدرسان و پژوهشگران این مرکز از آخرین روش‌ها و متدهای صرفه‌جویی انرژی آگاهی دارند و با گذراندن دوره‌های آموزشی در کشور ژاپن، به مهارت‌های مربوطه در خصوص روش‌های صرفه‌جویی انرژی در فرآیندهای صنعتی کاملا مسلط می‌باشند.
همچنین این مرکز دارای آزمایشگاه‌های مختلف با محوریت مدیریت انرژی می باشد. از جمله آزمایشگاه‎های موجود در این مرکز می توان به آزمایشگاه مدیریت انرژی در الکتروپمپ‌ها، آزمایشگاه مدیریت انرژی در الکتروفن‌ها، آموزش مدیریت انرژی در کمپرسور و هوای فشرده، آزمایشگاه مدیریت انرژی در سیستم روشنایی اداری، آزمایشگاه مدیریت انرژی در سیستم روشنایی کارگاهی و محوطه، آزمایشگاه مدیریت انرژی در کوره‌های حرارتی، آزمایشگاه مدیریت انرژی در بویلرها، آزمایشگاه مدیریت انرژی در مشعل‌های باز (سوخت گاز و مایع)، آزمایشگاه مدیریت انرژی در تله‌های بخار اشاره نمود.
دوره‌های برگزار شده در این مرکز نیز شامل: دوره‌های ماده 69 قانون اصلاح الگوی مصرف اعم از دوره مدیریت انرژی جامع (عمومی)، دوره مدیریت انرژی تخصصی برق و دوره مدیریت انرژی تخصصی حرارت می باشد.
سایر دوره‌ها نیز عبارت از: دوره ممیزی صنایع، دوره ممیزی انرژی الکتریکی، دوره ممیزی انرژی حرارتی و دوره آشنایی با مدیریت ممیزی انرژی در ساختمان می باشد.