یادداشت/ تجربه تعییر ساعت کار در کشورهای دنیا/ کاهش زمان فعالیت سیستم‌های سرمایشی در دروه اوج گرما

31 فروردین 1404 08:58

بر اساس تجربیات به دست آمده تغییر ساعت رسمی کشور به مدت یک ساعت در نیمه اول سال، یک ساعت از بازه زمانی که مشترکان خانگی و تجاری نیاز به روشنایی داشتند را کاهش داده و همچنین موجب کاهش ساعات کارکرد سیستم‌های سرمایشی به دلیل امکان استفاده از خنکی صبحگاهی صرفه جویی نسبتاً قابل توجهی می‌شود.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه نیرو، در دنیای امروز، مدیریت بهینه منابع انرژی و کاهش مصرف آن به یکی از اولویت‌های اساسی جوامع مدرن تبدیل شده است. طرح تغییر ساعت تابستانی (DST) به‌عنوان یکی از راهکارهای مطرح در این زمینه، با هدف بهره‌برداری بیشتر از نور طبیعی روز و کاهش نیاز به روشنایی مصنوعی طراحی شده است. بهره‌گیری از روشنایی نور روز یا تغییر ساعت تابستانی به معنای به جلو کشیدن ساعت‌های رسمی در نیمه اول سال به منظور بهره‌گیری بیشتر از روشنایی روز و بازگرداندن آن به حالت عادی در نیمه دوم سال که روزها کوتاهتر بوده، است. این تغییر معمولاً به مدت یک ساعت بوده و بدین ترتیب در نیمه اول سال، ساعات کاری یکساعت زودتر شروع و خاتمه می‌یابد.
 این طرح، برای نخستین بار در سال 1916 در آلمان به اجرا درآمد و هم‌اکنون در بیشتر کشورهایی که در نیم‌کره شمالی (نه همه‌ی آن‌ها) قرار دارند بهره‌گیری از روشنایی روز را در دستور کار خود قرار داده‌اند. در سال 2017، حداقل در یکی از نواحی 70 کشور جهان طرح بهره‌گیری از روشنایی روز یا ساعات تابستانی به اجرا درآمده است.
 برای نخستین بار در کشور ایران، ساعت رسمی کشور در سال 1356 به ساعت تابستانی و زمستانی تقسیم شد. روند اجرا/ عدم اجرای طرح تغییر ساعت رسمی کشور در طی سال‌های مختلف به صورت شماتیک در فایل پیوست ‏نشان داده شده است.

 اولین مطالعه در مورد اثرگذاری تغییر ساعت تابستانی روی مصرف برق در ایران در سال 1370 صورت گرفته است. مطالعات صورت گرفته بر اساس اطلاعات گردآوری‌شده از زمان شروع طرح تا پایان اردیبهشت‌ماه همان سال نشان داده است که پیک برق به میزان 346.96 مگاوات کاهش‌یافته و 2270 مگاوات ساعت در مصرف انرژی شبانه‌روز صرفه‌جویی صورت گرفته است.
 در سال 1385 نیز در پی دستور دولت وقت مبنی بر توقف اجرای ساعت تابستانی، مطالعه‌ای در زمینه اثرگذاری طرح بهره‌گیری از روشنایی روز (DST) در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی صورت گرفته است. در این مطالعه 815 گیگاواتساعت صرفه‌جوئی در مصرف برق در 6 ماه اول سال 1385 و 612 مگاوات پیک سایی در اثر اجرای این طرح برآورد شده بود.
در سال 1386، در گزارشی تحت عنوان "اظهارنظر کارشناسی درباره: «طرح تغییر ساعت رسمی کشور»"، مرکز پژوهش‌های مجلس به طور خلاصه اثرات مثبت و منفی اجرای طرح DST را جمع‌بندی کرده است.
در این گزارش اشاره شده است که تمام مطالعات انجام شده توسط شرکت توانیر، دیسپاچینگ، برق تهران، دانشگاه تربیت مدرس، کارشناسان مستقل و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که تغییر ساعت باعث صرفه‌جویی در مصرف برق (بین % 3-1)، کاهش پیک مصرف (بین %1.5-1)، کوتاه شدن حدود یک ساعت فاصله زمانی بحران و التهاب شبکه (از 4 به 3 ساعت) نیز می‌شود که علاوه بر کاهش هزینه‌های جاری، هزینه‌های سرمایه‌ای را نیز کاهش خواهد داد.​
علاوه بر این موارد، از لحاظ جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی نیز به چندین مورد اشاره شده است که از جمله می‌توان به این موارد اشاره نمود: فاصله زمانی مناسب بین بیدار شدن و شروع به کار (نه زیاد که منجر به اتلاف وقت شده و نه کم که هیجان‌زا و مضر است)، استفاده از خنکی هوای اول صبح، کاهش میزان جرم و حوادث ترافیکی، ...
 پس از نسخ قانون تغییر ساعت تابستانی در مجلس شورای اسلامی در سال 1400 و عدم اجرای طرح تغییر ساعات از سال 1402، پژوهشگاه نیرو، مطالعه جدیدی را در خصوص سوابق طرح در دنیا و ایران و برآورد صرفه جوئی یا عدم صرفه جوئی ناشی از اجرای این طرح انجام داد. بر این اساس عدم اجرای طرح تغییر ساعت تابستانی منجر به افزایش مصرف انرژی الکتریکی 1.37 تراوات ساعتی و افزایش 984 مگاواتی بار مصرفی در ساعات اوج مصرف در شش ماهه اول 1402بوده است.
 به‌عنوان جمع‌بندی می‌توان عنوان کرد که بر اساس بررسی‌ها و مطالعات انجام گرفته به نظر می‌رسد که نتیجه تغییر ساعات تابستانی کاملاً به موقعیت جغرافیایی، گستردگی و ویژگی‌های اقتصادی- اجتماعی آن کشور بستگی دارد، بر این اساس بر اساس نتایج گزارش‌های مختلف، می‌توان نتایج ذیل را در مورد کشورمان اخذ کرد:
- تغییر ساعت رسمی کشور به مدت یک ساعت در نیمه اول سال، یک ساعت از بازه زمانی که مشترکان خانگی و تجاری نیاز به روشنایی داشتند (ساعات شب) را کاهش داده و همچنین موجب کاهش ساعات کارکرد سیستم‌های سرمایشی به دلیل امکان استفاده از خنکی صبحگاهی شده و بر این اساس موجب صرفه جویی نسبتاً قابل توجهی می‌شود.
- طرح تغییر تابستانی حداقل در 70 کشور جهان و از جمله اتحادیه اروپا و آمریکا به‌ اجرا گذاشته می‌شود و علی‌رغم برخی اخبار غیر دقیق مبنی بر کنار گذاشتن آن توسط اتحادیه اروپا، تغییر ساعات تابستانی هم اکنون نیز در آن مناطق در حال اجرا است.
- موقعیت جغرافیایی کشورمان، که مابین عرض جغرافیایی 25 درجه شمالی تا 40 درجه شمالی می باشد، موقعیت ممتازی را برای اثربخشی طرح تغییر ساعت تابستانی در همه ابعاد مصرف انرژی، سلامتی، تاثیر بر کسب و کار و ... فراهم آورده است.

- در کشور ما، مطالعات انجام شده توسط دستگاه‌های مختلف حداقل در سه مقطع زمانی متفاوت (وزارت نیرو در سال 1370، توانیر و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال1386 و پژوهشگاه نیرو در سال 1402) به‌طور قاطع نشان دهنده اثرات مثبت اجرای این طرح هم بر صرفه‌جوئی انرژی و هم مدیریت بار الکتریکی شبکه سراسری کشور است. 
- تغییر ساعات تابستانی به معنای حضور یک ساعت زودتر کارمندان در ادارات و شرکت‌ها است که به معنای استفاده آنها از خنکی هوا در اول صبح است و لذا برق کمتری برای تجهیزات سرمایشی مصرف می‌شود. مهم‌تر از آن، کارمندان یک ساعت زودتر تعطیل شده و دقیقا در اوج بار شبکه سراسری کشور (ساعات 14 تا 16) محل کار خود را ترک و سیستم‌های سرمایشی خاموش می‌شوند که این امر در پایداری شبکه سراسری کشور بسیار مؤثر است. مؤید این ادعا تغییر ساعات کار ادارات در دوسال گذشته  است که تغییر ساعات تابستانی صورت نمی‌پذیرفت.
- تثبیت ساعات رسمی کشور در دو سال گذشته، دولت را مجبور کرد برای حفظ پایداری شبکه در ماه‌های گرم سال، شروع ساعات کاری ادارات را دو ساعت زودتر اعلام کند. اینکار اگرچه اقدامی قابل دفاع و از روی اضطرار بوده ولی ناهماهنگ با ساعات کاری بخش‌های دیگر جامعه بوده و همچنین کاهش بازه زمانی ارائه خدمات به مردم را به دنبال داشته است.
این در حالی است که با تغییر ساعت تابستانی، نیازی به تغییر ساعات کاری بخشی نبوده و ضمن تحصیل صرفه‌جوئی‌های مورد نظر، فعالیت‌های اقتصادی اجتماعی کشور با نظم و انضباط بیشتری به انجام خواهد رسید.